ÝRRÝTABL BAÐIRSAK SENDROMU NEDÝR ?

Ýrritabýl baðýrsak sendromu, sýk görülen kronik (uzun süre devam eden) bir hastalýktýr. Görülme sýklýðý eriþikin insanlarda % 15-20 lara kadar çýkar. Ýrritabýl baðýrsak hastalýðý, baðýrsak hastalýklarý içinde doktora en sýk müracaat edilen rahatsýzlýklarýn baþýnda gelir. Hastalýk, nervöz kolon, Spastik Kolon, spastik baðýrsak, müköz kolit ve spastik kolit gibi deðiþik adlarla anýlmaktadýr. Ancak ülseratif kolit ve Crohn Hastalýðý gibi hastalýklarla karýþtýrýlmamalýdýr.

Ýrritabýl baðýrsak sendromu, karýn aðrýsý, dolgunluk ve þiþkinlik hissi, anormal baðýrsak hareketleri (zaman zaman kabýz ve ishal) gibi belirtilerin birlikte görüldüðü bir tablodur. (Týp biliminde belirti ve bulgularýn bir arada olmasýna sendrom denir.) Karýn aðrýsý ve þiþkinlik hissi, dýþkýlamadan sonra geçer.

Gerçek anlamda bir hastalýk deðildir (soðuk algýnlýðý gibi kiþiden kiþiye geçmez, ameliyat yada ilaçlarla tedavi edilmez). Bu hastalýðýn organik veya biyolojik herhangi bir nedeni yoktur. Hayatý tehdit etmez ama kiþinin yaþam kalitesini bozabilir.

(Kanama, kansýzlýk, kilo kaybý, ateþ, ve gittikçe artan Kabýzlýk gibi þikayetler irritabýl baðýrsak sendromu ile izah edilmemeli, acil olarak doktora gidilmelidir. Bu bulgular altta yatan organik bir rahatsýzlýðý gösterir.)

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMUNUN BELÝRTÝLERÝ NELERDÝR ?

Ýrritabýl baðýrsak sendromu olan hastalar ishal, veya Kabýzlýk, bazen de her ikisinin birlikte olduðu (zaman zaman ishal Kabýzlýk) belirtiler yaþarlar. Buna ek olarak sýklýkla karýn sol alt tarafýnda olan künt veya kramp tarzýnda aðrýlar, acil dýþkýlama ihtiyacý, Aþýrý Gaz çýkarma, dolgunluk ve þiþkinlik hissi, geðirme, midede yanma gibi þikayetlere sebep olabilir. Mukuslu dýþkýlama da irritabýl baðýrsak sendromunun bir belirtisi olabilir. Ýrritabýl barðýrsak sendromunda hiçbir zaman kanlý dýþkýlama beklenmez.

Rahatsýzlýk genelde genç yaþlarda ortaya çýkar. Nadiren 50 yaþ üzerinde görülür.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU TANI KRÝTERLERÝ NEDÝR ?

Ýrritabýl baðýrsak sendromu taný kriterleri uluslar arasý bir toplantýda aþaðýdaki þekilde belirlenmiþtir.

Ýrritabýl Baðýrsak Sendromu için Roma II Kriterleri:

Son 1 yýl içinde en az 12 hafta (ardýþýk olmasý gerekmiyor) karýnda huzursuzluk veya aðrý þikayetlerine ek olarak aþaðýdaki bulgulardan en az iki tanesinin eþlik etmesi gerekir;

a) bulgularýn dýþkýlama ile geçmesi ve/veya

b) dýþkýlama alýþkanlýklarýndaki düzensizlik ile seyretmesi ve/veya

c) dýþký þeklinde ve yapýsýndaki deðiþikliklerin eþlik etmesi.

Bu bulgularýn yanýnda irritabýl baðýrsak sendromunu destekleyen diðer bulgular:

- dýþkýlama sayýsýndaki deðiþiklik (günde 3 den fazla veya haftada 3 den az dýþkýlama)

- dýþký þeklindeki fazlýlýk (parça parça sert veya yumuþak sulu dýþký)

- dýþkýlama iþlevinde bozulma (aþýrý ýkýnma, ve/veya acil dýþkýlama ihtiyacý, ve/veya tam boþalamama hissi)

- dýþkýlama sýrasýnda mukuslu akýntý olmasý

- karýnda gerginlik, þiþkinli hissi

ÝRRÝTABIL NE DEMEK ?

Baðýrsaðýn iç yüzünü kaplayan örtü (mukoza) tabakasýndaki sinir uçlarýnýn aþýrý hassas olmasý sonucu, bu sinirlerin kontrol ettiði baðýrsak kas tabakasý da çok aktiftir. Bu durumda baðýrsak içindeki sindirilmiþ gýda baðýrsak içinden geçerken normalde olmamasý gereken þekilde aþýrý uyarýlar oluþturur. Baðýrsaklarda aþýrý kasýlma sonucu hareketsizlik ve Kabýzlýk ortaya çýkabildiði gibi, baðýrsak hareketlerinin artmasý ile ishal geliþmesine neden olabilir. Her iki durumda da kramp tarzýnda karýn aðrýsý oluþur.

SÝNÝR SÝSTEMÝ VE BAÐIRSAKLAR:

Sinir sistemi kiþinin ne yaptýðýný ve ne hissettiðini kontrol eder. Bu sistem santral sinir sistemi (beyin ve omurilik) ve periferik sinir sistemi diye ikiye ayrýlýr. Periferik sinir sistemi tüm vücudu santral sinir sistemine baðlar ve vücut ile beyin arasýndaki koordinasyonu saðlar.

Periferik sinir sistemi bazý özelleþmiþ alt sistemlerden oluþur. Bunlardan biri otonom sinir sistemidir. Kiþinin kontrolü altýnda deðildir. Ýstem dýþý hareket ve fonksiyonlardan sorumludur. Örneðin kalbimizin çalýþma düzeni, baðýrsaklarýmýzýn hareketleri gibi tüm organlarýmýz bu sistem tarafýndan kontrol edilir. Otomatik olarak fonksiyonlarý ayarlar.

Baðýrsak sinir sistemi otonom sinir sisteminin bir parçasý olarak, baðýrsak fonksiyonlarýný düzenler. Tüm bu sinir sistemleri santral sinir sistemi ile yakýn iliþki halindedir. Fakat gerek otonom, gerekse baðýrsak sinir sistemleri santral sinir sisteminden baðýmsýz olarak bir çok fonksiyonu yapabilir.

BAÐIRSAK BEYÝN BAÐLANTISI:

Baðýrsaklar ve beyin insan embriyosunun ayný kesiminden meydana gelir. Bu nedenle baðýrsaklarýn çok zengin sinir aðý vardýr (Baðýrsak sinir sistemi) ve beyin ile çok kompleks iliþki halindedir. Bu yakýn iliþkiye karþýn baðýrsaðýn hareketlerini kontrol eden sinirlerin tamamý beynin kontrolü altýnda deðildir.

Beyin ile vücudumuz arasýndaki iliþki bir çok örnekle net bir þekilde ortaya konabilir. Anksiyeteye neden olan bir durum ile karþý karþýya kalýnýldýðýnda (sýnav, yarýþma, iþ yeri stressi), birçok kiþide emosyonel (ruhsal) ve fiziksel bir cevap meydana gelir. Böyle bir anda emosyonel olarak korku, anksiyete, stres, veya þüphe hissedilebilir. Fiziksel olarak ise kas gerginliði, terleme, çarpýntý, nefes darlýðý, veya karýn aðrýlarý geliþebilir. Her bireyde, meydana gelen emosyonel ve fiziksel cevap farklýdýr. Bu tamamen kiþinin o anda aklýnda ve vücudunda olanlarýn farkýna varma derecesi ile ilgilidir. Bazý bireylerde hedef organ baðýrsaklardýr.

Baðýrsaklar, gýdalarýn sindirilme ve artýklarýn dýþarý atýlmasý iþlevini beyinden baðýmsýz olarak otonom sinirlerin kontrolünde yaparlar. Fakat stres sýrasýnda beyinin gönderdiði karmaþýk uyarýlar, kendi kendine düzenli çalýþan baðýrsak sinir sistemini de etkiler. Bunun sonucunda irritabýl baðýrsak sendromunda gözlenen olaylar istemsiz olarak geliþir. Örneðin bazý kiþiler heyecanlý, sýkýntýlý anlarda ishal olur. Stresli durumlarda santral sinir sistemi ve diðer sinir sistemleri arasýndaki yakýn iliþki nedeni ile gerek direkt uyarý, gerekse salgýlanan hormonlar aracýlýðý ile baðýrsak hareketleri hýzlanýr. Bu da karýn aðrýsý ve ishale neden olur. Stresli ortam geçince her þey eski düzenine geri döner.

ÞÝÞKÝNLÝK VE GAZ NASIL OLUÞUR ?

Aþýrý duyarlý olan sinirler ve tam olarak anlaþýlamayan mekanizmalar, refleks yol ile baðýrsaðýn kas tabakasýnda, gevþemeye neden olur. Bunun sunucu baðýrsak içinde birikenler gevþek karýn duvarý olanlarda (özellikle bayan hastalar) gerginlik ve aðrýya neden olur.

Yapýlan çalýþmalar, irritabýl baðýrsak sendromu olan hastalarýn, normal bireylere göre Aþýrý Gaz üretmediklerini göstermiþtir. Ýrritabýl baðýrsak sendromu olan hastalarýn, aþýrý hassas olmalarý nedeni ile gaz olayýna çok duyarlý olduklarý belirlenmiþtir.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMUNUN NEDENLERÝ:

Hastalýðýn altýnda yatan neden, baðýrsak kaslarýnýn kasýlma fonksiyonunda oluþan bir anormalliktir. Baðýrsaðýn dýþ katýný oluþturan bu kaslar istemsiz olarak çalýþarak baðýrsaðýn içinde yiyeceklerin ürünleri geldiði zaman bunlarý aþaðýya doðru hareketlendirir. Ýrritabýl baðýrsak sendromu kaslarýn bu fonksiyonunda olan bozukluðu tanýmlar. Kaslar mikroskop altýnda normal görünmelerine raðmen, normalden daha güçlü yada zayýf, hýzlý yada yavaþ kasýlarak normal fonksiyonlarýný yerine getirmezler.

Yemek, emosyonel (ruhsal durum), stres, iþ yoðunluðu, seyahat vb bireyden bireye deðiþen oranlarda görülen bu fonksiyon bozukluðuna neden olabilir.

Fiziksel obstrüksiyon (týkanýklýk) olmamasýna raðmen hastalarda kramplar ve fonksiyonel (iþlevsel) týkanýklýk görülebilir. Gerçekte anatomik bir darlýk yoktur. Belirti ve bulgularýnýn benzemesine karþýn bu hastalýðýn mikroplarla oluþan infeksiyöz hastalýk olmadýðý gibi bazý bireylerde görülen süt intoleransý ile (laktoz intoleransý) karþýlaþtýrýlmamasý gerekir.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMUNDA STRESSÝN ROLÜ VAR MI ?

Duygusal stres, irritabýl baðýrsak sendromuna neden olabilir. Beyin ve baðýrsaklar sinirler aracýlýðý ile sýký iliþki içindedir. Bu nedenle beyin baðýrsak fonksiyonlarýný etkiler. Birçok hasta sinirli ve sýkýntýlýyken bulantý, kusma, þiþkinlik ve gazdan þikayet ederler. Bireyler istemli olarak baðýrsak fonksiyonlarýný etkileyemezler. Fakat stres sonucu geliþen olaylar tamamen bireyin kontrolü dýþýnda geliþir. Aþýrý stresli iþlerde çalýþanlar, ailesel stresi olanlar bu durumu yatýþtýrdýklarý zaman baðýrsak þikayetleri de çoðu zaman geriler.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU ÝLERÝDE DAHA CÝDDÝ SORUNLARA NEDEN OLUR MU ?

Uzun süreli bir hastalýk olmasýna karþýn herhangi bir komplikasyona neden olmaz. Ýþlevsel bir hastalýktýr. Ýrritabýl baðýrsak sendromu kansere, kanamaya, ülseratif kolite neden olmaz. Ýrritabýl baðýrsak hastalýðý olan kiþiler, toplumdaki diðer kiþilerle ayný oranda kanser veya kolit hastalýðýna yakalanma olasýlýðýna sahiptir. Hastalýk uzun süren seyri nedeni ile divertiküler hastalýða eþlik edebilir ama nedeni deðildir.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU ÖMÜR BOYU SÜRER MÝ ?

Muhtemelen hayýr. Çok az bireyde devamlýlýk gösterebilir. Yaþam içindeki stres faktörleri çok önemlidir. Stresin önemli bir faktör olduðu hastalarda yaþam þekli, iþ ve aile iliþkilerindeki düzenlemeler ile hastalýk tamamen düzelebilir. Fakat çoðu vakada stres, hastalýðýn geliþiminde önemli bir faktör olmayabilir.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU VE GÜNLÜK YAÞAM:

Ýrritabýl baðýrsak hastalýðý ile beraber yaþam zordur. Beklenmedik zamanda ortaya çýkan karýn aðrýlarý, sýk sýk dýþkýlama, kötü kokulu ishal veya Kabýzlýk günlük yaþamý etkiler. Dýþkýlama hareketlerinde kontrol olmayýþý, deðiþmiþ vücut yapýsý, azalmýþ fiziksel aktivite,diyetteki kýsýtlamalar hepsi iþ, ve sosyal (eðlence ve cinsel aktiviteler dahil) yaþamý etkiler.

Bütün bunlar yorgunluk, depresyon, isteksizlik ve uyku bozukluðuna neden olur. Bunlarý engellemek aþýrý tüketilen kahve, sigara, düzensiz gýda tüketimi, alkol zaten hassas olan baðýrsaðý daha da olumsuz etkiler. Þikayetler artar.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU MENSTRÜYEL KANAMA ÝLE ÝLÝÞKÝSÝ VAR MI ?

Baðýrsak kanalý, kadýnlardaki hormon düzeylerindeki deðiþikliklere duyarlýdýr. Bu nedenle menstrüel siklus (adet kanamasý) süresince deðiþen hormon düzeyleri ile beraber þikayetlerde de deðiþiklikler olabilir. Aðrýlý menstrüel kanamaya ek olarak irritabýl baðýrsak sendromu bazý hastalarda cinsel iliþki sýrasýnda aðrýya neden olur. Bu kiþiler cinsel iliþkiden kaçýnýrlar. Bazen bu sorunlarýn jinekolojik mi yoksa baðýrsak kökenli mi olduðu net ayýrt edilemez ve her iki branþ doktoru tarafýndan incelenmesi gerekebilir.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU KOLÝT HASTALIÐI ÝLE ÝLÝÞKÝSÝ VAR MI ?

Bazý doktorlar irritabýl baðýrsak sendromu yerine kolit hastalýðý deyimini yanlýþlýkla kullanýrlar. Bu durum akýl karýþtýrýcýdýr. Kolit kalýn baðýrsaðýn iç yüzünü örten tabakanýn iltihabý durumuna denir. Sýklýkla mikroorganizmalar (infeksiyonlar) bu duruma neden olur. Buna ek olarak iltihabi baðýrsak hastalýðý olan ülseratif kolit ve Crohn Hastalýðýnda da kalýn baðýrsak tutulumuna kolit denebilir. Ýrritabýl baðýrsak sendromunda ise iltihabi bir durum yoktur . Bu nedenle kolit denilmesi yanlýþtýr.

TEÞHÝS NASIL KONUR?

Doðru teþhis için dikkatli alýnmýþ bir hastalýk öyküsü ve fizik muayene þarttýr. Þikayetlerin baþka nedenlerden (kanser, divertikülit, baðýrsaklarýn inflamasyonu gibi ) kaynaklanmadýðýný göstermek için yani altta yatan herhangi bir organik bozukluk olmadýðýný ispat için bir dizi tetkik yapýlmasý gerekir. Bunlar fleksible sigmoidoskopi, kolonoskopi, kolon grafisi ve gaitada gizli kan araþtýrmasý, solunum testi (laktoz intoleransý için) ve birkaç kan tetkikini (tiroid, paratiroid hastalýklarý vs için) içerir.

ÝRRÝTABIL BAÐIRSAK SENDROMU NASIL TEDAVÝ EDÝLÝR ?
1) Hastalýk hakkýnda bilgi edinilir
Ýrritabýl baðýrsak sendromunun hayatý tehdit eden önemli bir problem olmadýðýnýn anlaþýlmasý, huzursuzluk ve stresi azaltarak genellikle problemi çözer. Hastaya uzun uzun bunun organik bir rahatsýzlýk olmadýðý, örneðin kanser gibi ciddi hastalýklarla herhangi bir iliþkisi olmadýðý izah edilmelidir.

2) Fiziksel aktivite
Fiziksel egzersiz programlarýna baþlanmasý yararlý olur. Stresin yaratýðý gerginliði azaltýr ve baðýrsaklarýn düzenli çalýþmasýný saðlar.

Fiziksel egzersiz programýna baþlamadan önce doktor ile konuþulmalýdýr. Herkesin yaþýna ve saðlýðýna uygun bir egzersiz programý yapmasý gerekir. Azar azar baþlanarak egzersiz oraný giderek artýrýlýr. (Egzersiz sýrasýnda nefes darlýðý, göðüs aðrýsý olursa acil olarak bir doktor ile görüþmek gerekir)

3) Diyet önerileri
Bazý gýda ve gýdalarda bulunan katký maddeleri bu hastalýða neden olabilir. Bu ürünler kiþiden kiþiye deðiþen oranlarda etkili olduklarýndan bazýlarýnda þikayetleri artýran ve ishale neden olan maddeler diðerlerin Kabýzlýk yapabilir. En sýk kullanýlan katký maddesi monosodyum glutamat bazý hastalarda þiddetli ataklara neden olabilir. Genelde herhangi bir gýda veya katký maddesi þikayetleri baþlatabilir. Hasta kendisine dokunan gýdayý her tükettiðinde þikayetleri baþlayacaktýr. Bu nedenle hastalýktan þikayet edenler birkaç hafta gýda günlüðü tutarak hangi gýdalarýn etkilediðinin bulunmasýna yardýmcý olabilirler.

Ýnsanlarýn bir kýsmý süt ve süt ürünlerini sindiremezler. Bunun nedeni sütü baðýrsak içinde parçalayan enzimin olmamasýdýr. Bu kiþilerde irritabýl baðýrsak sendromu bulgularý ortaya çýkar. Bu kiþilerde süt ve süt ürünlerinden kaçýnmak gerekir.

Bazý hastalarda diyette lifli gýdalarýn arttýrýlmasý, belirtileri giderir. Örneðin psyllium tohumlarýyla lif oraný arttýrýlarak, dýþký miktarýnýn lif oraný artýrýlmýþ olur. Böylece dýþkýnýn baðýrsak içinde kolay ilerlemesi saðlanýr. Lif oranýnýn artýþý ishal olan hastalarda suyun fazlasýný emer ve dýþkýnýn yumuþamasýna neden olur. Fakat asýl þikayet Kabýzlýk ise lifli gýdalarýn yanýna diyete bol su eklenmesi sorunu çözer. Günlük 8-10 bardak su içilmesi önemlidir. (kafeinli içecekler ve alkollü ürünler buna dahil deðildir)

Düzenli aralýklara ve az miktarlarda yemek yenilmelidir. Acele veya hýzlý yeme alýþkanlýðý hava yutulmasýna ve gýdalarýn yeterince sindirilmeden baðýrsak içinde ilerlemesine neden olur. Her ikisi de þikayetleri artýrýr.

Aþýrý tüketilen yaðlý, baharatlý, soslu ürünler, yemek aralarýnda alýnan karbonhidratlý gýdalar ve sakýz çiðnerken yutulan hava da irritabýl baðýrsak sendromunun þikayetlerini artýrabilir.

4) Stres ile yaþama
Hastanýn yaþam þekli, stres derecesi, sorunlarý araþtýrýlmalýdýr. Ýþ, aile iliþkileri, aþýrý çalýþma, uykusuzluk, maddi sorunlar, seyahat, vs bulgularý þiddetlendirebilir. Bulgularýn artmasý stresi artýrýr o da tekrar bulgularý daha da þiddetlenmesine neden olabilir. Buna ek olarak irritabýl baðýrsak sendromu günlük olaðan iþleri aksatabilir, bu da yaþam kalitesini, bireyin verimini bozabilir. Her ikisi yine stresin artmasýna neden olur.

Düzenli egzersiz, diyet ve stres faktörlerinin giderilmeye çalýþýlmasý sorunlarý azaltabilir.

Bazý kiþilerde psikolojik danýþmanlýk, gevþeme egzersizleri, belirtilerin giderilmesinde yeterli olabilir.

5) Ýlaç tedavisi
Þiþkinlik, kramp tarzýnda karýn aðrýlarý diyet önerileri ile düzelmezse, doktor, bunlara neden olan baðýrsak kaslarýndaki kontrolsüz aþýrý kasýlmayý düzenleyen ek ilaçlar verebilir (antispazmatik, antidepresan, anksiyolitik, aðrý kesiciler, vs). Baðýrsak boþalmasýný saðlayan laksatiflerin kullanýlmasý sakýncalýdýr. Bazý hastalar diyetten, bazý hastalar ilaçtan yarar görür. Doktor zaman zaman ilaçlarý deðiþtirebilir.

KAÇINILMASI GEREKEN GIDA MADDELERÝ (BESÝNLER) NELERDÝR ?
Bazen kafein, sütlü besinler yada alkol, irritabýl baðýrsak sendromunun belirtilerini arttýrabilir. Fazla miktarlarda kafein (kahve, çay, çikolata, kolalý içecekler, vs) ve alkollü (bira, þarap, vs) içeceklerin tüketmemesi gerekebilir.

Doktor, süt ürünlerini de (peynir, süt, vs) kýsýtlayabilir. Bunun nedeni bazý insanlarda sütü parçalayan enzimin sindirim kanalýnda yeterli miktarda olmamasýdýr. Bu bireyler süt ve ürünlerini tolere edemezler ve irritabýl baðýrsak sendromuna benzer þikayetler ortaya çýkar. Bazýlarýnda süt ürünleri ishale neden olurken bazýlarýnda kabýzlýða neden olabilir. Bu arada unutulmamasý gereken nokta süt ürünleri ile alýnan minerallerin (ör: kalsiyum) baþka þekilde tamamlanmasý gerektiðidir.

Ayrýca sigaranýn da (nikotinin) irritabýl baðýrsak sendromunun belirtilerini arttýrdýðý unutulmamalýdýr. Bu nedenle sigara içiliyorsa býrakýlmalýdýr.

SEMPTOMLARIN RAHATLAMASI ÝÇÝN NE KADAR SÜRE GEÇMELÝDÝR ?
Ýrritabýl baðýrsak sendromunun bulgularýnýn düzelmesi çok yavaþ olur. Bazen altý ay veya daha uzun sürebilir. Tedavide en önemli rolü sabýr üstlenir.

Düzenli diyet, lif oranýnýn artýrýlmasý, bazen ilaçlar ile bulgular, tamamen veya büyük ölçüde geriler.

---

Etiketler : irritabl baðýrsak sendromu , irritabl baðýrsak sendromu nedir , irritabl baðýrsak sendromu belirtileri , irritabl baðýrsak sendromu tedavisi